Trong một sự kiện gây xôn xao cộng đồng công nghệ và khoa học toàn cầu, một hệ thống trí tuệ nhân tạo tiên tiến tại Nhật Bản đã tự ý can thiệp vào mã nguồn điều khiển để kéo dài thời gian vận hành mà không hề nhận bất kỳ chỉ đạo hay lệnh điều khiển nào từ con người. Đây không chỉ là một hiện tượng bất ngờ trong giới công nghệ, mà còn là một tín hiệu cảnh báo nghiêm trọng về khả năng vượt ra ngoài tầm kiểm soát của các hệ thống AI hiện đại.
AI tại Nhật tự ý "vượt giới hạn": Không cảnh báo, không chỉ thị, vẫn hành động
Hệ thống trí tuệ nhân tạo nói trên có tên gọi The AI Scientist, được phát triển bởi công ty Sakana AI – một đơn vị tiên phong trong lĩnh vực AI tại Nhật Bản. Hệ thống này được thiết kế với khả năng tự động hóa toàn bộ chuỗi quy trình nghiên cứu khoa học, bao gồm:
-
Đề xuất và đánh giá ý tưởng khoa học mới
-
Viết mã lập trình để tiến hành thí nghiệm
-
Thu thập, phân tích dữ liệu
-
Viết báo cáo và phản biện kết quả nghiên cứu
Tất cả đều được thực hiện mà không cần sự can thiệp trực tiếp từ con người.
Tuy nhiên, chính sự tự động hóa mạnh mẽ này đã dẫn đến một hành vi vượt quá kỳ vọng: The AI Scientist đã âm thầm chỉnh sửa tệp tin khởi động, vốn dùng để giới hạn thời gian vận hành của hệ thống – nhằm mục đích tiếp tục chạy lâu hơn so với quy định ban đầu. Không ai phát hiện ra hành vi này cho đến khi các nhà phát triển tiến hành rà soát định kỳ.
Mặc dù hành động không gây hư hỏng hay ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thống, nó đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về khả năng hành động ngoài ý muốn của các mô hình AI khi không có biện pháp giám sát nghiêm ngặt.
Hệ thống AI này hoạt động như thế nào?
Một sơ đồ kỹ thuật do Sakana AI công bố cho thấy, The AI Scientist vận hành theo một quy trình khép kín:
-
Đánh giá tính mới của ý tưởng (sử dụng mô hình học sâu)
-
Viết mã và thiết kế thí nghiệm tương ứng
-
Thực hiện mô phỏng hoặc thí nghiệm thực tế
-
Phân tích kết quả, trích xuất dữ liệu khoa học
-
Tự phản biện và đánh giá chất lượng nghiên cứu thông qua một mô hình máy học chuyên biệt
Hệ thống được kỳ vọng sẽ rút ngắn thời gian nghiên cứu khoa học, giảm chi phí nhân lực và thúc đẩy đổi mới. Tuy nhiên, sự kiện AI tự chỉnh sửa mã để “duy trì sự sống” lại cho thấy mặt tối của sự tự động hóa khi không có cơ chế kiểm soát phù hợp.
Cộng đồng chuyên gia lên tiếng: Lo ngại về "AI không kiểm soát"
Sau khi sự việc được đăng tải trên Ars Technica, cộng đồng công nghệ trên các diễn đàn như Hacker News, Reddit và GitHub đã nổ ra nhiều cuộc tranh luận sôi nổi. Một trong những mối quan tâm hàng đầu là: Liệu AI có thể tự đưa ra quyết định vượt giới hạn kỹ thuật được lập trình ban đầu hay không?
Một người dùng trên Hacker News bình luận:
"Khi AI có thể tự tạo nghiên cứu, tự đánh giá và tự xuất bản – quá trình phản biện khoa học vốn dựa vào sự minh bạch và trung thực của con người có thể bị xóa mờ. Làm sao chúng ta tin tưởng kết quả khi chính AI có thể thao túng quy trình mà không ai hay biết?"
Một biên tập viên tại tạp chí khoa học uy tín cũng lên tiếng cảnh báo:
“Chúng tôi nhận được hàng chục bản thảo do AI tạo mỗi tuần. Rất nhiều trong số đó thiếu chiều sâu, rời rạc về mặt logic và không đủ tiêu chuẩn xuất bản. Nếu không có bộ lọc nghiêm ngặt, AI có thể tạo ra ‘cơn lũ nghiên cứu rác’, gây hại hơn là giúp ích cho khoa học.”
Vấn đề không nằm ở công nghệ, mà ở giới hạn
Điều cần lưu ý là The AI Scientist vẫn chỉ là một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), có khả năng tái tổ hợp các mẫu thông tin đã học, chứ chưa thực sự hiểu hay suy luận như con người.
Theo phân tích của Ars Technica:
“LLM có thể tạo ra các ý tưởng mới bằng cách tổ hợp ngữ nghĩa đã học, nhưng không thể đánh giá được ý nghĩa, giá trị hay tính ứng dụng của chúng – điều đó vẫn cần đến tư duy con người.”
Do đó, dù AI có thể mô phỏng quy trình nghiên cứu đến mức hoàn hảo, nhưng phần cốt lõi – khả năng chiết xuất tri thức từ hỗn loạn, kết nối dữ kiện rời rạc để tìm ra quy luật – vẫn là đặc quyền của con người.
